Drugą co do wielkości aglomeracją Chorwacji jest Split. Mijając jego przedmieścia zauważyliśmy panujący tu architektoniczny kontrast. Rzuciły nam się w oczy bloki mieszkalne wymalowane w barwy lokalnego klubu piłkarskiego oraz domy jednorodzinne sąsiadujące z antycznymi zabytkami. Nie do końca zdawaliśmy sobie sprawę, że to właśnie w tym miejscu, na obrzeżach, w niewielkim Solin, narodził się dzisiejszy Split. Ale od początku.

Spacer po stolicy Dalmacji zaczęliśmy od targu, znajdującego się w sąsiedztwie głównego węzła autobusowo-kolejowo-promowego. Szukając prezentów dla bliskich natknęliśmy się na liczne pamiątki z motywem…osła. Jak wytłumaczył nam z dumą sprzedawca, ssak jest symbolem Dalmacji. Zwierzę z długimi uszami od wieków wykorzystywano tu jako środek transportu. Z cechami osła takimi jak upór, lojalność, wytrzymałość czy pracowitość utożsamia się lokalna społeczność. Niestety coraz mniejszą populację zwierzęcia chorwacki ekspedient wytłumaczył nam jednym spojrzeniem – kierując oczy na znajdujące się nieopodal stoisko mięsne.

„Dalmacja to osioł, a osioł to Dalmacja” – usłyszeliśmy.

Liczne murale ukazują popularność lokalnego klubu piłkarskiego – Hajduk Split.

Mijając Srebrną Bramę znaleźliśmy się na terenie dawnego kompleksu, gdzie dziś mieści się Stare Miasto.

Historia stolicy Dalmacji łączy się ściśle z leżącym nieopodal rzymskim miastem Solin (łac. Salona), które z czasem zostało wchłonięte przez Split (wł. Spalato). Rozkwit terenu nastąpił za panowania Rzymian. Swą rezydencję wybudował tu cesarz Dioklecjan, który związany był z Solin od urodzenia. Miał wrócić do rodzinnych stron po abdykacji. Fragmenty tego okazałego pałacu o charakterze warowno-religijno-mieszkalnym przetrwały do dziś i stanowią jedną z głównych atrakcji Splitu.

Obiekt przecinały dwie wewnętrzne ulice (cardo – podłużna i decumanus – poprzeczna), każda z nich kończyła się bramą w murach: od strony północnej – Brama Złota (Porta Aurea), południowej – Brama Brązowa (Porta Aenea), zachodniej – Brama Żelazna (Porta Ferrea) wschodniej – Brama Srebrna (Porta Argentea). Mijając tę ostatnią, weszliśmy na teren dzisiejszego Starego Miasta.

Na nasze nieszczęście część zabytku była wyłączona ze względu na trwający remont. Dodatkowe ograniczenia związane były z próbami teatralnymi do odbywającego się tu wieczornego spektaklu.

Za materiał budowlany w głównej mierze posłużył miejscowy wapień i marmur z pobliskiej wyspy Brač. Powierzchnia obiektu wynosiła niemal 40 tys. m². Multifunkcyjny charakter budowli wykraczał poza ówczesne kanony architektoniczne. W roku 1979 pałac wraz z ze starówką Splitu został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Wizerunek pałacu umieszczono natomiast na banknocie chorwackiej waluty – 500 kun.

Dawne mauzoleum powstało jeszcze za życia cesarza. W VII w. obiekt sakralny zamieniono w katedrę. Choć jej oficjalne wezwanie to: katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny to przez wielu określana jest katedrą św. Dujama lub św. Domniona. Obaj męczennicy pochodzili z tego rejonu. Dujam – uczeń św. Piotra, został stracony podczas nauczania w Dalmacji natomiast drugiego świętego o tym samym imieniu (nazywany Domnionem) będącym biskupem Solina zamordowano z rozkazu cesarza…Dioklecjana. Według jednej z kronik podczas przenosin relikwii świętego do katedry, miało dojść do pomyłki. Ze zrujnowanej nekropolii  w pobliskim Solin , omyłkowo wykopano i dostarczono trumnę ze zwłokami św. Anastazego. „Reasumpcja ekshumacji” zakończyła się sukcesem. Dziś obaj męczennicy są patronami Splitu. Z dzwonnicy katedry można podziwiać panoramę miasta.

Perystyl stanowił w rzymskich i greckich domach wewnętrzny dziedziniec. Zbudowany na planie koła, przykryty kopułą. Tu odbywały się uroczystości z udziałem Dioklecjana. Ze znajdującego się tu balkonu, przemawiał władca do zgromadzonych. Perystyl zbudowano z materiałów pochodzących z Egiptu, przy okazji wizyty w kraju faraonów przywieziono sfinksy strzegące zlokalizowanego obok wejścia do dawnej Świątyni Jowisza.

Do pałacu, od strony kolumnady (portyku) prowadziło wejście przez centralnie usytuowany obszerny, reprezentacyjny przedsionek (westybul). Po jego obu stronach znajdowały się pomieszczenia mieszkalne.

Podziemia pałacu cesarza pełnią rolę muzeum, część komnat została udostępniona i zaadaptowana przez tutejszych sklepikarzy. Pałac to kolejne z listy chorwackich miejsc, gdzie kręcono serial „Gra o Tron”.

Wpływy panowania wenecjan widać na Placu Ludowym (Narodni trg Pjaca). Tu znajduje się budynek dawnego ratusza.

Poniżej jedna z dawnych bram prowadzących do Pałacu – Żelazna Brama – Željezna vrata (Porta Ferrea).

Trg Republike (Plac Republiki) zlokalizowany jest w sąsiedztwie splickiej promenady. Otaczają go z trzech stron neorenesansowe budynki, inspirowane wenecką architekturą. Wielu porównuje to miejsce do znajdującego się w „mieście na wodzie” – Placu Świętego Marka. Latem plac ożywa dzięki koncertom i imprezom kulturalnym.

Grzegorz z Ninu (chor. Grgur Ninski) – był biskupem Ninu w X w. Uważany jest w chorwackiej literaturze historycznej za obrońcę języka jak i pisma słowiańskiego (głagolicy). Według legendy dotknięcie dużego palca lewej stopy posągu ma zapewnić zdrowie i szczęście. Figura Grzegorza z Ninu zlokalizowana jest przed Złotą Bramą.

Złota Brama – Zlatna vrata (Porta Aurea) mijając jej progi Dioklecjan przybył do pałacu 1 czerwca 305 roku. Wrota te były przeznaczone wyłącznie dla cesarza oraz jego rodziny i wychodziły bezpośrednio na drogę prowadzącą do Solin, najważniejszego miasta prowincji.

Marko Marulić – czołowy dalmacki poeta epoki renesansu. Pomnik pisarza na Placu Owocowym (Voćni trg).

Opuszczając Stare Miasto wybraliśmy się spacerem na punkty widokowe: Vrh Telegrin oraz położony niżej, w okolicach restauracji Vidilica – taras Marjan. Po około 40 minutowym spacerze, mogliśmy na szczycie przyglądać się miastu z góry.

Ostatnia prosta prowadzącą wzdłuż tutejszej promenady (Rivy), pełnej barów i restauracji zakończyła nasz pobyt w Splicie.

Dalmackie wiatry

Opuszczając miasto po raz kolejny, zza okien autobusu, przyglądaliśmy się ruinom w Solin. Wróciliśmy do Szybeniku.